του Ραφαήλ Ρεκουνιώτη
Πριν από μερικούς μήνες, όποιος επισκεπτόταν το κέντρο της Αθήνας θα χανόταν ανάμεσα στις υπεράριθμες μακέτες και σχέδια που κοσμούσαν το Σύνταγμα, την Ερμού και σταθμούς του μετρό, δείχνοντας μέρη που οι Αθηναίοι –και όχι μόνο- γνωρίζουν καλά.Την Ομόνοια, τη Πανεπιστημίου την πλατεία Κοραή φουτουριστικά δομημένες και καλοσχεδιασμένες στα πλαίσια αρχιτεκτονικών προτάσεων για τον διαγωνισμό Rethink Athens(ξανασκέψου την Αθήνα) που οργάνωσε και χρηματοδότησε το ίδρυμα Ωνάση.
Το πρώτο βραβείο έλαβε το ολλανδικό αρχιτεκτονικό γραφείο Okra, αφού διετύπωσε μια λιτή και «πράσινη» εργασία που περιελάμβανε την πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου και στην ουσία μια ενοποίηση του άξονα μουσείο Ακρόπολης-Εθνικό και Αρχαιολογικό μουσείο καθώς και τον εξωραϊσμό της πλατείας Ομόνοιας.Ωστόσο, οι διαφωνίες ανάμεσα σε πολλούς επιστήμονες του χώρου έχουν ενταθεί σε σχέση με την ανατροπή της ταυτότητας της Αθήνας όπως την ξέρουμε.
Το ιστορικό πλαίσιο(1883-1884)
Η βασική μορφή του «ιστορικού» κέντρου ξεκινά με την αρχή της πολεοδομικής οργάνωσης της Αθήνας κατά τη βαυαροκρατία, έχοντας ως βασικούς εμπνευστές τους αρχιτέκτονες Κλεάνθη και Schaubert που υλοποιείται μετά από πολλές τροποποιήσεις του Klenze.Τα σχέδια αυτά, καθορίζουν την πόλη έχοντας ως σημεία αναφοράς την Ακρόπολη, το ανάκτορο, τις πλατείες και τους κυριους οδικούς άξονες.Στα επόμενα χρόνια θα ασχοληθούν και άλλοι αρχιτέκτονες όπως ο Gaertner, οι Χάνσεν, ο Καυτατζόγλου στο να βελτιώσουν και να επεκτείνουν το αστικό δίκτυο.
Ποιός σχεδιάζει την πόλη;
Οι επιστήμονες που μελετούν και διαμορφώνουν την πόλη(πολεοδόμοι, γεωγράφοι, αρχιτέκτονες) αλλά και η ιστορία, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η πόλη δεν αποτελεί δημιούργημα ενός ανθρώπου αλλά μία συλλογική προσπάθεια, ένα συνταίριασμα αξιών και ιδεολογιών που μεταλλάσσονται στο χρόνο και τροποποιούνται.Το Rethink Αthens επιχειρει να αλλάξει το χαρακτήρα της Αθήνας, μιας πόλης που σχεδιάστηκε με άξονα το ιστορικό της παρελθόν μέσω μιας αρχιτεκτονικής βασισμένης στο νεοκλασσικισμό. Ποτέ άλλοτε δεν κλήθηκε ένας αρχιτέκτων μόνος να σχεδιάσει ένα τόσο φιλόδοξο σχέδιο που να συγχέει την πολεοδομική οργάνωση με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αναδιαμορφώνοντας τόσο ριζικά το πιο ιστορικό τμήμα της πρωτεύουσας.
Αυτός είναι και ο λόγος της μικρής συμμετοχής στον εν λόγω διαγωνισμό-μόλις 71 αρχιτέκτονες- εν απουσία μάλιστα μεγάλων ονομάτων του χώρου, παρά την εξαιρετική επικοινωνιακή πολιτική που ακολουθήθηκε.
Η κυρίαρχη ιδεολογία
Οι νικητές του διαγωνισμού αυτού, προτείνουν την οργάνωση της οδού Πανεπιστημίου με μια σαφή δομή παράλληλων ζωνών:τραμ, κίνηση πεζών,πράσινο,δημιουργία πάρκου δραστηριοτήτων αδιαφορώντας για τις πλατείες Ομονοίας και Κοραή οι οποίες αποψιλώνονται από κάθε ιστορική αναφορά.Η πεζοδρόμηση από την Αμαλίας μέχρι την πλατεία Αιγύπτου ενέχει έναν κατακερματισμό της πολιτικής και ιστορικής ταυτότητας αυτού του άξονα μέσω του «πρασίνου». « Το «πράσινο» αποτελεί το πιο διαδεδομένο σύγχρονο αρχιτεκτονικό κλισέ, είναι α-πολιτικό και έτσι «προστατεύει» την πρόταση από την όποια κριτική, την τοποθετεί στο απυρόβλητο, προσφέρει εκ των προτέρων συναίνεση, υπόσχεται ευφορία, χαρά, συμμετοχή όλων, τη δημιουργία κοινότητας: η οικολογία λοιπόν στη θέση της αρχιτεκτονικής, ο αστικός δημόσιος χώρος ως ένα υβρίδιο πάρκου, ο αρχιτέκτων ως νεόκοπος περιβαλλοντολόγος, οργανωτής «πράσινων» μικροπεριβαλλόντων.», αναφέρει ο κ. Γιάννης Αίσωπος,πρόεδρος του τμήματος αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Πατρών.
Το πρόβλημα της οδικής κυκλοφορίας
Πολλοί είναι αυτοί που έχουν εκφράσει αντιθέσεις σχετικά με το πρόβλημα που θα έχει η πόλη, εάν καταργηθεί τελείως ένας δρόμος πολυσύχναστος και πολλές φορές απαραίτητος για το σοβαρό πρόβλημα της πυκνής διέλευσης αυτοκινήτων στο κέντρο.Ειδικότερα αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Κώστας Μανωλίδης: «Η στρατηγική επιλογή ενός άξονα κι όχι ενός δικτύου, μιας λογικής καλλωπισμού κι όχι μιας δέσμης δομικών παρεμβάσεων, προδιαγράφει έναν γεωγραφικό τεμαχισμό που θα ακυρώσει το κέντρο ως ενιαίο οικοσύστημα με τα ενδημικά του χαρακτηριστικά και τις δυναμικές του ισορροπίες».
Προβληματισμό εκφράζει και ο πολεοδόμος Ιωάννης Πυργιώτης, γενικός γραμματέας Υποδομών και Επενδύσεων του υπουργείου Τουρισμού. Επικροτεί τη συμβολή των κοινωφελών ιδρυμάτων αλλά αναρωτιέται αν το συγκεκριμένο σχέδιο έχει σχέση με τα πραγματικά προβλήματα της πόλης. «Δεν γνωρίζω αν έχουν μελετηθεί σε βάθος οι επιπτώσεις στον συγκοινωνιακό χάρτη της πόλης. Αντί να εστιάσουμε στις περιοχές που πλήττονται από το τσουνάμι της κρίσης, πάμε να δημιουργήσουμε έναν αντίπαλο πόλο. Φοβάμαι ότι τα χιλιάδες αυτοκίνητα που θα προσπαθούν να προσπελάσουν το κέντρο από εναλλακτικές διαδρομές θα επιβαρύνουν τις γειτονιές πέριξ του κέντρου, με αποτέλεσμα να προκύπτει κίνδυνος δημιουργίας περαιτέρω προβλημάτων».
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μιχάλης Σκούλλος θεωρεί «μεγάλη πλάνη» την εντύπωση ότι η διέλευση αυτοκινήτων από μια κεντρική αρτηρία τής εξασφαλίζει «ζωή». «Αυτό ίσχυε σε άλλες εποχές, όταν υπήρχε δυνατότητα για άνετο παρκάρισμα και χαμηλή κυκλοφορία οχημάτων. Σήμερα στις περισσότερες περιπτώσεις ισχύει ακριβώς το αντίθετο». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο κ. Πάνος Δραγώνας: «Ο χώρος που απελευθερώνεται από την αποχώρηση των ιδιωτικής χρήσης οχημάτων αποδίδεται στα νέα μέσα μαζικής κυκλοφορίας, που καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια και δεν ρυπαίνουν το περιβάλλον, στους πεζούς, τους ποδηλάτες και τις ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν προβλήματα κινητικότητας. Μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα δεν είναι μια έρημη πόλη».
Εδώ και πολλά χρόνια, οι εκλεγμένες κυβερνήσεις και δημοτικές αρχές αδιαφόρησαν για τα προβλήματα του κέντρου της Αθήνας, δεν δημιουργούσαν κανένα κίνητρο απεμπλοκής της πόλης από μια ημιθανή κατάσταση και σταδιακής αναγέννησής της.Ίσως, αυτός ο διαγωνισμός αποτελεί και ένα επικοινωνιακό παιχνίδι διασκέδασης εντυπώσεων που ήρθε να σώσει τα προσχήματα και να δημιουργήσει πρόχειρα μια νέα εικόνα της, ήδη παρακμάζουσας λόγω των συγκυριών, Αθήνας χωρίς ωστόσο να λύσει το πρόβλημα. Χρειάζεται μια αστική ανασυγκρότηση και επαναφορά στο ιστορικό γίγνεσθαι της πόλεως και όχι καλλωπισμός και επιφανειακές αλλαγές μόνο για την προσέλκυση τουριστών δημιουργώντας ένα αποστειρωμένο θύλακα σε ένα άναρχο κέντρο.Οι κάτοικοι της Αθήνας, είναι γνωστό ότι θα επιθυμούσαν μια αλλαγή στο κέντρο της πόλης τους, ειδικά τώρα με την δυσοίωνη οικονομική κατάσταση και ήδη το σχέδιο έχει δρομολογηθεί να πάρει σάρκα και οστά έως το 2016, αλλά θα πρέπει όλοι να γνωρίζουμε και τον ισχυρό αντίλογο κλείνοντας τα μάτια στις εντυπωσιακές μακέτες.
