του Γιώργου Πισσαλίδη*
Κλείνουν φέτος 98 χρόνια από το Οκτωβριανό πραξικόπημα του Λένιν που βύθισε στην ερυθρή τρομοκρατία και ανελευθερία όχι μόνο τον Ρωσσικό λαό, αλλά από το 1945 και τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Και ενώ έχουν περάσει 26 χρόνια από την πτώση του κομμουνισμού, στην Ελλάδα οι νοσταλγοί εκείνων των καθεστώτων όχι μόνο κυβερνούν, αλλά έχουν καταφέρει ώστε κινηματογράφος και Αριστερά να είναι συνώνυμα. Εμείς κόντρα σε αυτό το ρεύμα, ετοιμάσαμε μία λίστα με τις καλύτερες ταινίες του διεθνούς κινηματογράφου, που άσκησαν κριτική στον κομμουνισμό. Μια λίστα που αποδεικνύει ότι οι μεγάλοι καλλιτέχνες δεν ανήκουν αποκλειστικά στην Αριστερά όπως θέλουν κάποιοι να πιστεύουμε.
Ο οσκαρικός αντικομμουνισμός
«Αντικομμουνιστική Τέχνη εν έτει 2015;» θα καγχάσουν οι αντίπαλοι μας. Όμως εμείς θα τους υπενθυμίσουμε ότι το 2007, το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας το πήραν «Οι Ζωές των Άλλων», για τον ολοκληρωτισμό της Στάζι. Μία δε, από τις πιο συζητημένες ταινίες της δεκαετίας υπήρξε το «Κατύν» του Βάϊντα για την δολοφονία 21.000 Πολωνών αξιωματικών από τα Σοβιετικά στρατεύματα στην διάρκεια του πολέμου. Ενώ συγκλονιστικά ντοκυμανταίρ όπως “Άι Γουέι Γουέ: Πάντα Μαχητής” μας θυμίζουν ότι όσο υπάρχουν κομμουνιστικές δικτατορίες και άνθρωποι που τα εγκλήματα του παρελθόντος, θα υπάρχουν κινηματογραφιστές που θα κάνουν αντικομμουνιστική τέχνη.
Εδώ πρέπει να πούμε ότι «Οι Ζωές των Άλλων» δεν υπήρξαν η μοναδική βραβευμένη αντικομμουνιστική ταινία. Το 1985 οι «Κραυγές στην Σιωπή» για τα εγκλήματα των Ερυθρών Χμερ σόκαραν εκατομμύρια θεατές και κέρδιζαν τρία Όσκαρ. Ενώ το «Λιμάνι της Αγωνίας» (1954) και ο «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (1965) κέρδιζαν αντίστοιχα οκτώ και πέντε Όσκαρ ασκώντας κριτική στον κομμουνισμό.
Η ιστορική δικαίωση του Καζάν και του Μακάρθυ
Το πρόγραμμας αποκωδικοποίηση των Σοβιετικών αρχείων “Βερόνα” δικαίωσαν ιστορικά τον γερουσιαστή Μακάρθυ
Στην διάρκεια της δεκαετίας του ʽ40 και του ʽ50, το πατριωτικό Χόλυγουντ έφτιαξε πλειάδα από αντικομμουνιστικές ταινίες. Σήμερα όμως, αυτές οι ταινίες περιφρονούνται ως υστερικά δημιουργήματα «κακών» δεξιών. Ενώ ο Ηλία Καζάν, ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες του 20ου αιώνα, θεωρείτο μέχρι λίγο πριν τον θάνατο του το 2003, ένας παρίας του Χόλυγουντ. Και αυτό επειδή ονομάτισε αριστερούς συναδέλφους στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών. 
Ο πατριώτης Ηλίας Καζάν έμεινε παρίας του Χόλλυγουντ επί δεκαετίες
Όμως το 1995, το άνοιγμα των «Φακέλων Βερόνα», των αρχείων αποκωδικοποιήσεως μηνυμάτων των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών, απεδείκνυε ότι όντως υπήρχε δίκτυο κατασκοπίας στις Η.Π.Α. που έφτανε μέχρι το Χόλυγουντ και τον Λευκό Οίκο. Αυτό δικαίωνε τόσο τον γερουσιαστή Μακάρθυ, όσο και τον Ηλία Καζάν που δεν έκανε τίποτα άλλο, από το πατριωτικό του καθήκον. Παρόλα αυτά, το σημερινό «προοδευτικό» Χόλυγουντ συνεχίζει το παραμύθι του «τυραννικού» Μακάρθυ με ταινίες όπως το «Καλή Νύχτα και Καλή Τύχη» του Τζωρτζ Κλούνεϋ.
Από τον Γαβρά στον Βάιντα
Μερικές από τις καλύτερες αντικομμουνιστικές ταινίες έγιναν από γίγαντες του σινεμά, όπως ο Έρνστ Λιούμπιτς , ο Χάουαρντ Χωκς, ο Σαμ Φούλερ και ο Ντέηβιντ Λυν. Όμως πιο πολύ πείραξε τους κομμουνιστές η «Ομολογία» του αριστερού Γαβρά. Σε πρόσφατη συνέντευξη, ο διάσημος συμπατριώτης μας είχε δηλώσει ότι δεν μπορούσε να βρει ηθοποιούς για την ταινία του, σε μια εποχή που η Σοβιετική Ένωση αποτελούσε το μεγάλο τοτέμ της «προοδευτικής» διανόησης.
Η Δύση μπορεί να πολεμούσε τον κομμουνισμό, όμως οι καλύτερες ταινίες κατά του κομμουνισμού προήλθαν από αυτούς που τον υπέστησαν: τους σκηνοθέτες του Ανατολικό μπλοκ. Γίγαντες, όπως ο Ταρκόφσκι, ο Κισλόφσκι, ο Βάιντα και ο Ζανούσι έδωσαν αριστουργήματα πριν αναγκασθούν να αυτοεξορισθούν στην Δύση. Δημιουργείται έτσι μια μακρά αντικομμουνιστική παράδοση στον κινηματογράφο, που πάει πολύ πιο πέρα από ηλιθιότητες τύπου «Ράμπο 2». Αυτή την παράδοση είναι που τιμούμε εδώ.
Νινιότσκα (Ninotchka, 1939) του Έρνστ Λιούμπιτς. Η Γκρέτα Γκάρμπο στον ρόλο μιας στυγνής κομισσάριας που έρχεται στο Παρίσι για μια επιχειρηματική υπόθεση της Σοβιετικής κυβέρνησης και γοητεύεται από τις ανέσεις του καπιταλισμού και τον έρωτα ενός κόμη (Μέλβιν Ντάγκλας). Μία βέβηλη σάτιρα του Σταλινισμού με διαλόγους όπως: «Πως πάνε τα πράγματα στην Mόσχα;» «Οι πρόσφατες μαζικές δίκες είχαν μεγάλο σουξέ. Τώρα υπάρχουν λιγότεροι, αλλά καλύτεροι Ρώσοι».
Σύντροφος Χ (Comrade X, 1940) του Κινγκ Βίντορ. Μια δραματική κομεντί όπου ένας δημοσιογράφος (Κλαρκ Γκέημπλ) που μεταφέρει με ψευδώνυμο αλογόκριτες ειδήσεις για τις δίκες της Μόσχας, εκβιάζεται από ένα υπάλληλο ξενοδοχείου για να βοηθήσει την κόρη του να εγκαταλείψει την χώρα.
Η περίοδος του Μακάρθυ
Κόκκινος Δούναβης (Red Danube, 1949) του Τζωρτζ Σίντνεϋ. Ένας Βρετανός αξιωματικός (Ουώλτερ Πίντζεον) στέλνεται στην μεταπολεμική Βιέννη για να βοηθήσει στον επαναπατρισμό Σοβιετικών πολιτών, που έχουν διαφύγει στον δυτικό τομέα. Η γνωριμία του με μια ρωσίδα μπαλαρίνα (Τζάνετ Λη), που θα προτιμήσει την αυτοκτονία από την κόλαση του κομμουνισμού, θα τον κάνει να αμφισβητήσει το καθήκον του. Μέσα δε, από τις συζητήσεις με την ηγουμένη του μοναστηριού όπου διαμένει, θα αρνηθεί την αθεΐα του, όταν καταλάβει ότι αυτή οδηγεί στα εγκλήματα του κομμουνισμού, ενώ η θρησκεία βοηθά τους ανθρώπους να ξεχωρίσουν το Καλό από το Κακό.
Παντρεύτηκα έναν Κομμουνιστή (I Married a Communist, 1949) του Ρόμπερτ Στήβενσον. Ο Μπραντ Κόλλινς (Ρόμπερτ Ράϋαν), ένα υψηλόβαθμο στέλεχος σε μια ναυτιλιακή εταιρεία, που προσπαθεί να ξεφύγει από το κομμουνιστικό παρελθόν του, εκβιάζεται από το ΚΚ για να προδώσει την εταιρεία του, την οικογένεια του και την πατρίδα του.
Ήμουν κομμουνιστής για το FBI (I Was a Communist for the FBI, 1951) του Γκόρντον Ντάγκλας. Η πραγματική ιστορία του πράκτορα Ματ Κβάτικ που προειδοποιούσε για την σχέση του συνδικαλισμού και του κινήματος για τα δικαιώματα των μαύρων με την κομμουνιστική συνωμοσία.
Ο Πορτοφολάς (Pickup on South Street, 1953) του Σαμ Φούλερ. Ένα από τα κορυφαία φιλμ νουάρ όλων των εποχών, όπου ο Ρίτσαρντ Γουϊντμαρκ υποδύεται τον Σκιπ Μακ Κόυ, ένα πορτοφολά, που μπαίνει στο στόχαστρο των κομμουνιστών και της αστυνομίας, όταν κλέβει το πορτοφόλι της πόρνης Κάντυ (Ζαν Πέτερς), στο οποίο ο φίλος της, Τζων έχει κρύψει εν αγνοία της, ένα μικροφίλμ με κρατικά μυστικά με προορισμό την Μόσχα. Όμως από κυνικό της επιβίωσης για τον οποίο δεν μετρά ο πατριωτισμός, μετατρέπεται κάποια στιγμή σε απρόσμενο πατριώτη.
Άνθρωπος σε τεντωμένο σχοινί (Man on a Tightrope, 1953) του Ελία Καζάν. Ο Ούγγρος Κάρελ Κέρνικ (Φρέντερικ Μαρς), του οποίου η οικογένεια ήταν για πολλές γενιές ιδιοκτήτρια ενός τσίρκου, αποφασίζει να φύγει κρυφά στην Δύση, όταν η καινούργια κομμουνιστική κυβέρνηση του κάνει κόλαση την επαγγελματική του ζωή.
Αιχμάλωτος Πολέμου (Prisoner of War, 1954) του Άντριου Μάρτον. Ο Ρόναλντ Ρήγκαν στον καλύτερο ρόλο της καριέρας του ως αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών που πέφτει εθελοντικά με αλεξίπτωτο στην Βόρεια Κορέα για να συλληφθεί και να μπορέσει εξερευνήσει τα φρικτά βασανιστήρια σε βάρος των Αμερικανών αιχμαλώτων πολέμου.
Η Φάρμα των Ζώων (Animal Farm, 1954) των Τζόυ Μπάτσελορ και Τζόνας Χέηλς. Μια συγκλονιστική διασκευή σε καρτούν της κλασικής σάτιρας του Όργουελ για την άνοδο του σταλινισμού στην Ρωσία.
Το Λιμάνι της Αγωνίας (On the Waterfront, 1954) του Ηλία Καζάν. Το αντικομμουνιστικό «κατηγορώ» του Καζάν με τον Μάρλον Μπράντο στον ρόλο ενός πρώην πρωταθλητή πυγμαχίας και νυν λιμενεργάτη που με την προτροπή του ιερέα της γειτονιάς του καταγγέλλει τον μαφιόζο (βλέπε κομμουνιστή) αφεντικό του που ελέγχει τα συνδικάτα του λιμανιού και είναι υπεύθυνος για την δολοφονία ενός παιδικού του φίλου. Ο ηθικός αγώνας του ατόμου για αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη και προσφορά στην κοινωνία, ακόμα και όταν οι άλλοι σε θεωρήσουν «χαφιέ». Όπως δηλαδή έγινε και με τον ίδιο τον Καζάν. 8 Όσκαρ, ανάμεσα τους αυτά του Καλύτερου Σκηνοθέτη (Ηλία Καζάν), Πρώτου Ανδρικού Ρόλου (Μάρλον Μπράντο), Δεύτερου Γυναικείου Ρόλου (Έβα Μαρία- Σαιντ) και καλύτερης ταινίας.
Από την πτώση του Μακάρθυ στον Κένεντυ
Ο Φυλακισμένος (The Prisoner, 1955) του Πήτερ Γκλένβιλ (1955). Ο Σερ Άλεκ Γκίνες σε ένα ρεσιτάλ ερμηνείας, όπου υποδύεται τον Ούγγρο καρδινάλιο Μιντζένσκυ, που αφού αντιστάθηκε στους ναζί, βασανίσθηκε από την μυστική αστυνομία της κομμουνιστικής Ουγγαρίας, αλλά κράτησε το φρόνημα του ψηλά.
Οι Άνθρωποι του Τρόμου (Invasion of the Body Snatchers, 1956) του Ντον Σήγκελ (1956). Η κορυφαία ταινία επιστημονικής φαντασίας του ʼ50, όπου ένας γιατρός αντιλαμβάνεται με τρόμο ότι όντως οι εξωγήινοι (βλέπε κομμουνιστές) έχουν καταλάβει τα σώματα των κατοίκων της μικρής πόλης όπου ζει, και για το γενικό καλό έχουν αφαιρέσει τα ανθρώπινα αισθήματα, με σκοπό την κυριαρχία στην Γη. Γυρισμένο από τον σκηνοθέτη που μας έδωσε τον “Επιθεωρητή Κάλλαχαν”
Ένα ζευγάρι μεταξωτές κάλτσες (Silk Stockings, 1957) του Ρόμπερτ Μαμούλιαν. Μια υπέροχη μεταφορά της «Νινότσκα» σε μιούζικαλ με την Σιντ Τσάρις και τον Φρεντ Ασταίρ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Στάχτες και Διαμάντια (Popiol i Diament, 1958) του Αντρέι Βάϊντα. Ο Μάτσιεκ (Ζμπίγκνιεφ Σιμπούλσκι), μέλος μίας εθνικιστικής αντιστασιακής οργάνωσης, διατάσσεται την τελευταία μέρα του πολέμου να σκοτώσει τον γραμματέα μιας τοπικής κομμουνιστικής οργάνωσης. Όμως τα αποτελέσματα δεν θα είναι τα αναμενόμενα. Ο Βάιντα έδωσε μία χροιά «Τζέιμς Ντιν» στον ήρωα αυτής της ταινίας μετατρέποντας τον Σιμπούλσκι σε είδωλο της πολωνικής νεολαίας.
Ρίο Μπράβο (Rio Bravo, 1959) του Χάουαρντ Χωκς. Η δεξιά απάντηση στο αριστερό «Τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές», όπου ένας σερίφης (Τζων Γουαίην) επιστρατεύει ένα σακάτη (Γουώλτερ Μπρέναν), έναν αλκοολικό (Ντην Μάρτιν) και ένα νεαρό πιστολά (Ρίκυ Νέλσον) για να τον βοηθήσουν να συνοδεύσει ένα κακοποιό στην φυλακή και να μην αφήσει τον αδελφό του, ένα πλούσιο ιδιοκτήτη ράντσο και κακό της περιοχής να τον απελευθερώσει.
Ο Άνθρωπος της Μαντζουρίας (The Manchurian Candidate, 1962) του Τζων Φρανκχάιμερ. Μία από τις σημαντικότερες ταινίες της δεκαετίας του ʽ60, με τον Φρανκ Σινάτρα στον ρόλο του συνταγματάρχη Μάρκο, να αποκαλύπτει μία παγκόσμια κομμουνιστική συνωμοσία με πιόνι τον παρασημοφορημένο ήρωα της Κορέας, Ραίημοντ Σω (Λώρενς Χάρβεϋ), που συνεχίζει να βρίσκεται υπό την επήρεια των Σοβιετικών υπνωτιστών της Μαντζουρίας με βασικό μοχλό την κρυφοκομμουνίστρια μητέρα του (Άντζελα Λάνσμπερυ) που τον βάζει να σκοτώσει τον πατριό του, αντικομμουνιστή υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων για την Προεδρία. Χρυσή σφαίρα στην Άντζελα Λάνσμπερυ για καλύτερο δεύτερο γυναικείο ρόλο.
*O Γιώργος Πισσαλίδης έχει γεννηθεί στην Θεσσαλονίκη και ζει στην Αθήνα. Είναι καλλιτεχνικός συντάκτης και κριτικός κινηματογράφου. Έχει σπουδάσει Αγγλική Φιλολογία – Φιλοσοφία και έχει παρακολουθήσει μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης στο Deree College Αγίας Παρασκευής. Έχει σπουδάσει Δημοσιογραφία στο “Δημοσιογραφικό Εργαστήρι” και σκηνοθεσία κινηματογράφου στην Σχολή Χατζίκου. Έχει εργαστεί επί σειρά ετών ως συνεργάτης των κυριότερων ελληνικών μουσικών περιοδικών (Ποπ & Ροκ, Jazz & Τζαζ, Οζ, Δίφωνο), αλλά και «έθνικ» περιοδικών του εξωτερικού (Folk Roots, Global Rhythm) Έχει γράψει το κεφάλαιο για την ελληνική μουσική στον διεθνούς κύρους «έθνικ» οδηγό «The Rough Guide on World Music: Europe, Asia & Pacific», που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Penguin. Έχει επιμεληθεί τις σημαντικές συλλογές ελληνικής μουσικής Τhe Rough Guide to the Music (World Music Network, 2001) και Grecia: De Oriente Y De Occidente (Resistencia, 1999) σε Αγγλία και Ισπανία αντίστοιχα. Έχει υπάρξει συνεργάτης της “Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας” την περίοδο 1998- 2003. Εδώ και 11 χρόνια αρθρογραφεί για την εθνική κουλτούρα, τον Δεξιό και χριστιανικό κινηματογράφο. Με αυτό το αντικείμενο είναι τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας “Ελεύθερος Κόσμος”, ενώ άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε πολλά ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα όπως Ελληνικές Γραμμές, Τόλμη (το περιοδικό της Αρχιεπισκοπής Αθηνών), Ελληνική Αγωγή, Τότε, Λαβύρινθος, Patria, κλπ.. Έχει πραγματοποιήσει ομιλίες για διάφορα θέματα (βιβλιοπωλείο Λόγχη, Δεσμοί Ελλήνων, Φεστιβάλ Patria, Σύλλογος Θερμοπύλες κλπ), και έχει φιλοξενηθεί στον τηλεοπτικό σταθμό Τηλεάστυ. Από το 2012 παρουσιάζει την καθημερινή εκπομπή “Η τέχνη στα ορθά” στο διαδικτυακό ραδιόφωνο “Ράδιο Axis”. Τέλος από τις αρχές του 2013 είναι υπεύθυνος της ιστοσελίδας “Διανεμισμός” όπου προβάλει την ομώνυμη παραδοσιοκρατική άποψη για την οικονομία και την κρίση.
