του RICARDO HAUSMANN*
#
project_syndicate
Θα έπρεπε άραγε η αναπτυξιακή στρατηγική μιας χώρας να δίδει ιδιαίτερη προσοχή στις εξαγωγές; Άλλωστε, μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι εξαγωγές δεν έχουν να κάνουν με την ικανοποίηση των βασικών αναγκών των ανθρώπων, όπως η εκπαίδευση, το σύστημα υγείας, η εστίαση, η οικεία, η ενέργεια, το νερό, οι τηλεπικοινωνίες, η ασφάλεια, το Κράτος Δικαίου, η ψυχαγωγία. Επομένως, γιατί να δώσουμε προτεραιότητα στην ικανοποίηση των αναγκών μακρινών και ξένων καταναλωτών;
Αυτά, εν ολίγοις, είναι όσα οι πολέμιοι του ελεύθερου εμπορίου και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας -όπως επίσης και πολλοί «εκ δεξιών» που πιστεύουν ότι όλες οι επιχειρήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται ίσα- θέλουν να ξέρουν. Δεν υπάρχουν όμως σωστές απαντήσεις σε λάθος ερωτήσεις. Είναι ακριβώς αυτή η τάση των κυβερνήσεων να ενδιαφέρονται για τον λαό που καθιστά τις εξαγωγές αναγκαίες.
Για να γίνει κατανοητό σκεφτείτε τι είναι η οικονομία της αγοράς. Κάποιοι, περιλαμβανομένου και του Πάπα Φραγκίσκου θα έλεγαν ότι συνιστά απληστία ένα σύστημα που ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του!
Όμως η οικονομία της αγοράς πρέπει να γίνει κατανοητή ως ένα σύστημα στο οποίο είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε πράγματα για άλλους ανθρώπους, ώστε να αποκτήσουμε τα αναγκαία εμείς οι ίδιοι. Πόσα θα κερδίσουμε εξαρτάται από το πώς κοστολογούν οι άλλοι ό, τι κάνουμε για αυτούς. Η οικονομία της αγοράς μας αναγκάζει να ενδιαφερόμαστε για τις ανάγκες των άλλων, γιατί είναι αυτή η ανάγκη τους που δημιουργεί τα προς το ζήν μας. Υπό αυτήν την έννοια, η οικονομία της αγοράς είναι ένα σύστημα ανταλλαγής δώρων που δίδουμε αλλήλους.
Ως αποτέλεσμα, η οικονομία της αγοράς αποθαρρύνει την πολυπραγμοσύνη και ενισχύει την ειδίκευση. Γινόμαστε πολύ καλοί σε συγκεκριμένες ικανότητες ή πράγματα και τα ανταλλάσουμε με εκατομμύρια άλλα που δεν έχουμε ιδέα πώς να τα κάνουμε ή πώς να τα φτιάξουμε. Συνεπώς, καταλήγουμε να κάνουμε εντυπωσιακά πράγματα αγοράζοντας όλα τα υπόλοιπα από άλλους.
Αυτή η παρατήρηση είναι τόσο αληθινή για έναν άνθρωπο όσο και για ένα μέρος, είτε το μέρος είναι μια γειτονιά, είτε μία πόλη ή μια επαρχία ή ένα κράτος. Κάθε πόλη έχει μπακάλικα, ινστιτούτα καλλωπισμού βενζινάδικα, σινεμά, και άλλα που υπηρετούν την τοπική κοινωνία. Οι οικονομολόγοι τα αποκαλούν «μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες» επειδή δεν γίνονται με σκοπό τους μακρινούς ξένους καταναλωτές.
Βέβαια και οι πολίτες της πόλης θέλουν πρόσβαση σε πράγματα που κανείς στην πόλη δεν ξέρει πως φτιάχνονται. Για παράδειγμα, οι περισσότερες πόλεις δεν παράγουν φαγητό, αυτοκίνητα, πετρέλαιο, φάρμακα, τηλεοράσεις ή ταινίες. Έτσι, αναγκάζονται να εισάγουν τα αγαθά από αλλού. Για να αγοράσουν ό, τι επιθυμούν από τους ξένους πρέπει να πωλήσουν πράγματα που ξέρουν πώς να φτιάξουν.
Οι ξένοι βέβαια έχουν την επιλογή να αγοράσουν από αλλού. Γι αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες που ένα μέρος μπορεί να πωλήσει σε μη κατοίκους έχουν μία δυσανάλογη επίδραση στην ποιότητα ζωής και στην βιωσιμότητα της. Μία πόλη με ορυχεία κλείνει, αφού ο μπακάλης, ο γιατρός, το σινεμά δεν έχουν πια την ικανότητα να αγοράσουν το εισαγόμενο φαγητό, φάρμακο, ταινία που χρειάζονται.
Σε αντίθεση με της «μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες» αυτές για εξαγωγή πρέπει να είναι καλές, ώστε να πείσουν τους εκτός πόλης καταναλωτές που έχουν πολλές επιλογές να αγοράσουν από τοπικούς παραγωγούς. Αυτό σημαίνει πως οι εξαγωγές πρέπει να έχουν μία ελκυστική ποιότητα σε αναλογία με το κόστος. Ένας τρόπος να το πετύχει κανείς είναι να αναπτύξει την ποιότητα και την παραγωγικότητα. Άλλος είναι αν μειώσει τα μεροκάματα. Όσο πιο υψηλή η παραγωγή και η ποιότητα, τόσο πιο υψηλά μεροκάματα μπορούν να πληρώνουν μένοντας ανταγωνίσιμοι. Αν ένας υπάλληλος στην βιομηχανία εξαγωγών μπορεί να αντέχει την αύξηση, θα αντέχει και την αύξηση των μεροκάματων όλη η πόλη. Όλοι, εν τέλει, ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη του τομέα εξαγωγών.
Επειδή αυτός ο τομέας υπόκειται σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό, οι δραστηριότητες εξαγωγών τείνουν να δέχονται ταχύτερες τεχνολογικές και παραγωγικές βελτιώσεις από άλλους τομείς της οικονομίας. Είναι μονίμως υπό απειλή λόγω καινοτομιών και νέων ανταγωνιστών που θα μπροούσαν να παρενοχλήσουν τις δουλειές τους. Λάβετε, για παράδειγμα, υπ’ όψιν, την καταστροφική επίδραση της IPhone στην φιλανδική πάλαι ποτέ κυρίαρχη εθνική πρωταθλήτρια Nokia ή την επίδραση του επαναστατικού σχιστολιθικού πετρελαίου στον POEC (Οργανισμός για τις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο).
Επιτυχημένα μέρη τείνουν να μετακινούνται από μερικές τεχνολογικά απλές βιομηχανίες που είναι ανταγωνιστικές αρκετά, σε εξαγωγές των προϊόντων τους σε ένα μεγαλύτερο αριθμό βιομηχανιών που είναι υπερβολικά περίπλοκες. Για παράδειγμα, το 1963, το 97% του συνόλου των εξαγωγών της Ταϋλάνδης αποτελείτο από αγροτικά και μεταλλευτικά προϊόντα όπως ρύζι, καουτσούκ, κασσίτερο και γιούτα. Το 2013 αυτά αποτελούσαν το 20% του συνόλου, ενώ οι μηχανές ή τα χημικά υπολογίζονται στο 56%.
Μία παρόμοια αλλαγή μπορεί να ιδωθεί και σε κάθε επιτυχημένη μη ανήκουσα στον OPEC αναπτυσσόμενη χώρα. Η επιτυχία ενός μέρους είναι πάρα πολύ σχετική με την ικανότητα των ανθρώπων να πετυχαίνουν αυτήν την αλλαγή σε μέρη σαν την Σιγκαπούρη, την Τουρκία, το Ισραήλ.
Άρα, τι θα έπρεπε οι χώρες, οι επαρχίες και οι πόλεις να κάνουν; Οι σκεπτικιστές ίσως θα έλεγαν πως θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην διόρθωση των πραγμάτων για τα οποία νοιάζονται οι ντόπιοι όπως η εκπαίδευση, οι υποδομές, η ανάπτυξη του κάθε επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Οι εξαγωγές θα φροντίσουν τον εαυτό τους.
Η ζωή είναι πιο περίπλοκη από αυτό. Οι ανάγκες των εξαγωγών είναι συχνά αρκετά ιδιαίτερες. Οι συγκεκριμένοι κανόνες, η υποδομή, οι ικανότητες, η τεχνολογική επιδεξιότητα τείνουν να είναι διαφορετικές από εκείνες, όσων χρειάζονταν για τις «μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες» που συνήθως παράγουν τον όγκο της εργασίας ενός μέρους. Αντίθετα, οι καινοτόμοι στις «μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες» ξεκινούν με μία περιορισμένη αγορά. Επιπλέον, οι εξαγωγές χρειάζονται συγκεκριμένα ισχυρές συνδέσεις με τεχνογνωσία που βρίσκεται αλλού στον πλανήτη, και έτσι γίνονται πιο ευαίσθητοι σε ξένες επενδύσεις, μετανάστευση, και διεθνείς επαγγελματικούς συσχετισμούς.
Για να επιβιώσουν και να ακμάσουν οι κοινωνίες πρέπει να προσέξουν εκείνες τις δραστηριότητες που μπορούν να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που πωλούνται μόνο σε μη κατοίκους/ξένους. Και πράγματι, η ανάγκη να δρας σε νέες εξαγωγικές ευκαιρίες απομονώνοντας τα εμπόδια για επιτυχία είναι μάλλον το κεντρικό μάθημα που επέδειξαν τα θαύματα ανάπτυξης της Ανατολικής Ινδίας και της Ιρλανδίας.
Οι «μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες» μοιάζουν λίγο πολύ με τα πρωταθλήματα αγώνων μιας χώρας: διαφορετικοί άνθρωποι αρέσκονται σε διαφορετικές ομάδες. Αυτοί που καταπιάνονται σε εμπορεύσιμες δραστηριότητες είναι σαν την εθνική ομάδα, πρέπει όλοι να την στηρίξουμε και να οργανωθούμε, ώστε να εγγυηθούμε την επιτυχία της.
Ο RICARDO HAUSMANN (μεταξύ άλλων) είναι πρώην Υπ. Ανάπτυξης στην Βενεζουέλα, επιβλέπων οικονομολόγος στην Αμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, Καθηγητής Πρακτικής οικονομικής Ανάπτυξης στο Harvard, διευθυντής του Κέντρου Διεθνούς Ανάπτυξης.
